Ontwikkelingen in 2023

De Leidse economie toont ook in 2023 haar veerkracht en groeit gestaag door. Daarmee voldoet de Leidse economie aan de verwachtingen die eerder vorig jaar werden geuit qua bestendigheid en groei. Het aantal bedrijven en banen in Leiden is toegenomen evenals de toegevoegde waarde van de economische sectoren in het geheel. Met name de sectoren nijverheid & energie en commerciële dienstverlening laten een stevige stijging zien. Daarmee laat de Leidse economie een sterkere stijging (groei) zien dan de gemiddelde groei van de economie van de Leidse regio, de regio Holland Rijnland en de Provincie Zuid-Holland. Leiden vervult een centrumfunctie voor de regio en dat zien we dus ook op economisch vlak terug.

Een krachtige economie die in dienst staat van brede welvaart zien we terug in de positieve ontwikkeling van onze kennis-, onze binnenstad- en onze verzorgende economie. De Leidse economie steunt op deze driedeling, die elkaar onderling ook weer versterkt. Dat zien we terug in onze aantrekkelijke binnenstad en de samenwerking tussen bedrijven in de stad en Leiden Bio Science Park. De bedrijvigheid in onze stadsverzorgende economie is van onmisbare waarde voor het functioneren van de stad als geheel. Werk vormt een essentiële schakel in het functioneren van de stad. Voldoende en gevarieerd werk biedt alle inwoners van Leiden de mogelijkheid op inkomen en maakt de stad divers, levendig en aantrekkelijk. Het werk is de plek waar mensen elkaar ontmoeten en zorgt ervoor dat iedereen de juiste voorzieningen in de buurt heeft. Daarmee draagt de economie van Leiden bij aan een aantrekkelijke stad en leefbare wijken en meer in het bijzonder, aan brede welvaart. Samenwerking met onze stadspartners, regiogemeenten, kennisinstellingen en hogere overheden is daarbij van groot belang.

Een overzicht van de voortgang op de verschillende thema’s:

• Ruimte voor werken: met ondernemers en vastgoedeigenaren is gewerkt aan de ontwikkelagenda 'Ruimte voor Werk' met vijf concrete actielijnen voor dit thema. Ook is de ruimtemaker gestart met het opstellen van profielen voor de bedrijventerreinen. De profielen en acties uit de ontwikkelagenda vormen een handelingskader tot 2050, waarmee ondernemers perspectief wordt geboden op de toekomst van werken in Leiden.
  
• Actieplan Impuls Leidse Lokale Economie: met de 20 actiepunten in het actieplan geven we samen met Centrummanagement Leiden en ondernemers een impuls aan de lokale economie. Deze acties zijn in 2023 in gang gezet. In 2024 gaan we hier een vervolg aan geven, met de focus op uitvoering. Via een nieuwsbrief worden stakeholders geïnformeerd.
  
• Human Capital Agenda: de krapte op de arbeidsmarkt en veranderende vraag naar arbeid blijven belangrijke aandachtspunten. In 2023 is de Leidse Human Capital Aanpak verder in beeld gebracht langs de drie pijlers: aantrekken en behouden van talent, de aansluiting arbeidsmarkt en onderwijs en het onbenut arbeidspotentieel. In het Dashboard Human Capital is bovendien het complexe speelveld met de vele partners en stakeholders in beeld gebracht, net als de stimulerende, aanjagende en faciliterende rol van de overheid. Op het Leiden Bio Science Park heeft de gemeente een rol gespeeld in het aantrekken van een programmamanager voor de uitvoering van de in 2022 gepresenteerde Human Capital Agenda LBSP. Verder is met partners, waaronder EBZ en gemeente Den Haag als penvoerder, verkend hoe we gezamenlijk internationaal talent kunnen blijven aantrekken en behouden. Hierbij is ook het Leiden International Centre betrokken, een belangrijke partner van de gemeente bij de uitvoering van de visie internationalisering. Er werd meer aansluiting met de arbeidsmarktregio gezocht, onder andere tijdens een gezamenlijk bezoek aan de regio Zwolle. Vervolgafspraken werden gemaakt en activiteiten in gang gezet.
  
• Leiden Bio Science Park: het onderzoek van 5 maart 2024 (Z/24/3640628) heeft laten zien dat het LBSP indrukwekkende resultaten heeft behaald met een bovengemiddelde groei in werkgelegenheid, productie en toegevoegde waarde. Het feit dat het park zich sterk ontwikkelt en dat het ook praktisch opgeleiden kansen biedt, is zeer positief. Maar liefst 43% van de directe en indirecte banen op/ door het LBSP wordt ingevuld door personen met een mbo-opleiding (niveau 1 tot 4). Naast deze economische motor heeft het LBSP ook een belangrijke maatschappelijke waarde. Op het park worden namelijk medicijnen ontwikkeld en geproduceerd ter bestrijding van ernstige ziekten, het verminderen van allergieën en het voorkomen dat je ziek wordt door middel van leefstijlpreventie. En er vinden ook levensverlengende behandelingen plaats.
  
  Daarnaast zijn er op het LBSP fysieke ontwikkelingen:
  In 2023 zijn de eerste twee gebouwen in het Entreegebied (704 zelfstandige studentenwoningen) en nieuwe wooncomplex van DUWO (289 woningen) opgeleverd. Ook is de nieuwbouw van een laboratorium- en kantoorgebouw voor Johnson & Johnson en de uitbreiding van het datacenter van de universiteit gereedgekomen. En er zijn een aantal bouwprojecten gestart zoals die van Batavia.
  
  Op verzoek van de provincie Zuid-Holland, de gemeenten Katwijk, Oegstgeest en Leiden heeft Buck onderzoek gedaan naar de ruimtevraag voor Life Sciences & Health (hierna LSH) en kennisintensieve bedrijvigheid voor in totaal vijf gebieden in Leiden, Katwijk en Oegstgeest. Deze vijf gebieden zijn: Leiden Bio Science Park, Spoorzone, Westerpoort, Zijlhoek/ De Woerd (Katwijk) en De Geesten (Oegstgeest). Het rapport van Buck heeft de conclusies bevestigd dat Leiden de juiste koers heeft voor de ontwikkeling van de Spoorzone, Westerpoort en het Leiden Bio Science Park. De behoefteraming liet tevens zien dat er op termijn behoefte is aan uitbreiding van het Leiden Bio Science Park. Mogelijke gebieden hiervoor zijn De Geesten in Oegstgeest en Zijlhoek/ De Woerd in Katwijk. Op 28 april 2023 is de raad over het onderzoek geïnformeerd (Z/23/3519835).
  
• Binnenstad: De Leidse binnenstad is volop in ontwikkeling en de leegstand is met 4,6 % heel laag in verhouding met vergelijkbare steden met een gemiddelde van 8,5%. De komst van nieuwe winkel- en horeca-formules als Intimissimi en The Grenare tonen aan dat er in de binnenstad geïnvesteerd wordt. Daarnaast wordt er gewerkt aan het versterken van de beleving in het Nieuwe Rijngebied en krijgen de plannen voor de invulling van strategische locaties zoals Aalmarkt 22 en de Catharinasteeg meer vorm.
  Met het binnenhalen van de Erfgoed Deal Leiden in 2023 wordt op praktische wijze door diverse Leidse kennisinstellingen en ontwerpers onderzocht hoe de historische binnenstad ook in toekomst leefbaar, gezond en vitaal blijft door het toevoegen van groen. Deze blik op de toekomst past bij de signalen van partners in de binnenstad die behoefte hebben aan een volgend perspectief op de binnenstad. De gemeente is eind 2023 gestart met de evaluatie van de structuurvisie Verder met de Binnenstad en zal in 2024 partners in de binnenstad betrekken bij het opstellen van het volgende perspectief.
  Daarnaast heeft Vitale Binnenstad op basis van de drie speerpunten het afgelopen jaar de volgende stappen gezet. 1. Verbinding LBSP-Binnenstad. Er is in samenwerking met het platform Vitale Binnenstad een verbindend kunstwerk onthuld dat in mei 2024 geplaatst wordt. 2. Versterking Winkelgebied. In 2023 is gestart met de Stegenaanpak waarbij de betrokken partners in co-creatie een invulling hebben over de wijze waarop de stegen aangepakt kunnen worden. We hopen in 2024 de eerste resultaten te zien. Zo worden er bloembakken ontwikkeld voor de winkelstegen en is de gemeente met CML en de vastgoedeigenaren in de Catharinasteeg in gesprek over het aanleggen van gevelgroen. 3. Platform Vitale Binnenstad. Verbinding en samenwerking tussen de verschillende groepen die onze stad rijk is staat hierin voorop.
  
• Kennisstad: In 2023 hebben we een start gemaakt met de uitvoering van de nieuwe samenwerkingsovereenkomst Leiden Kennisstad (2023-2027). Deze hebben we afgesloten met de Universiteit Leiden, Hogeschool Leiden, mboRijnland en Naturalis Biodiversity Center. De overeenkomst kent drie pijlers waar langs we de samenwerking vormgeven, te weten: gezondheid & welzijn, biodiversiteit & duurzaamheid en cultureel erfgoed. Voor een toelichting op de resultaten zie de paragraaf ‘Bijzonder programma Leiden Kennisstad’.
• Circulair: In 2023 is de nieuwe strategie ‘Circulaire Economie 2024-2027’ vastgesteld door de gemeenteraad en het bijbehorende uitvoeringsprogramma door het college. De voortgang en de resultaten van het programma Circulaire Economie in Leiden worden (inter)nationaal opgemerkt. Door het delen van onze aanpak helpen we de algehele transitie naar een circulaire economie versnellen.
  
  In de afgelopen jaren worden de traditionele economische groeicijfers steeds vaker aangevuld en vervangen door “Brede Welvaart”. De meestgenoemde definitie hiervan luidt: “Alles wat van waarde is voor een mens”. In dit begrip wordt onder meer de verhouding tussen economie, welzijn en ecologische aspecten gevangen. Een solide financieel-economische basis en groeimodel blijft een belangrijk aspect maar dit moet in proportie zijn met de andere factoren in brede welvaart, anders verliest het zijn meerwaarde. Een nadere uitwerking hiervan is bijvoorbeeld te zien in de samenwerking in Leiden tussen economie en circulair, waar ondernemers geholpen worden om ook een maatschappelijke business case te formuleren. Een uitgangspunt is daarbij dat circulair werken ook het verdienvermogen van de onderneming kan verhogen.
  
  Een tweede belangrijke ontwikkeling is dat economie steeds meer beoordeeld wordt op veerkracht tijdens- en na een crisistijd, zoals bijvoorbeeld na Covid19 en de Russische invasie in Oekraïne. De Leidse economie toont ook in 2023 haar bestendigheid. Het aantal bedrijven en banen in Leiden is toegenomen evenals de toegevoegde waarde van de economische sectoren in het geheel. Met name de sectoren nijverheid & energie en commerciële dienstverlening laten een stevige stijging zien. Daarmee laat de Leidse economie een sterkere stijging (groei) zien dan de gemiddelde groei van de economie van de Leidse regio, de regio Holland Rijnland en de Provincie Zuid-Holland. Leiden vervult een centrumfunctie voor de regio en dat zien we dus ook op economisch vlak terug.
  
  
  

Beleidsterrein 3A Ruimte om te ondernemen

Toelichting op prestaties

3A1.1 Regionale en lokale beleidsontwikkeling, beleidsuitvoering en advisering

1. Ruimte voor werken in de stad, groen stoplicht
De ontwikkelagenda 'Ruimte voor Werk' wordt begin april 2024 voor wensen en bedenkingen aangeboden bij de gemeenteraad. De ontwikkelagenda bevat vijf concrete acties die invulling geven aan dit thema.

2. Bedrijventerreinen-strategie, groen stoplicht
In 2024 wordt de bedrijventerreinenstrategie geëevalueerd en geactualiseerd en vervolgens ter informatie aangeboden worden bij de raad. Na de zomer van 2024 wordt de geëvalueerde versie van de bedrijventerreinenstrategie vastgesteld. Bovendien zijn we in 2023 gestart met het opstellen van profielen voor de Leidse bedrijventerreinen. De profielen moeten investeringszekerheid geven aan ondernemers en een wenkend toekomstperspectief bieden. De profielen worden voor de zomer van 2024 vastgesteld.

3. Regionale kantorenvisie, groen stoplicht
Op een drietal locaties in de spoorzone werkten we met ontwikkelaars samen aan hun plannen voor de realisatie van nieuwbouw van kantoren en de toevoeging van woningen in het gebied.

4. Horeca, retail en warenmarkt, groen stoplicht
In 2023 zijn we gestart met de monitoring van de horecavisie. Ook zijn we gestart met het Actieplan Leidse Lokale economie, dat een uitvoeringsplan is voor de retail en warenmarkt in de binnenstad.

5. Actieplan Leidse lokale economie, groen stoplicht
In het actieplan zijn 20 acties opgenomen. In 2023 hebben we gewerkt aan de uitvoering hiervan. Zo hebben we gewerkt aan het verbeteren van de ondernemersdienstverlening door een nieuwe site en een wegwijzer, hebben we het vergunningsproces geoptimaliseerd, leggen we de focus op economie in de wijken en ondersteunen we ondernemers bij digitalisering.

6. Markten, groen stoplicht
In 2023 hebben we een gebiedsmanager Nieuwe Rijn aangesteld. De gebiedsmanager zorgt ervoor dat het contact en de samenwerking tussen de marktondernemers, de horeca en de gemeente verbeterd. We hebben veel contact gehad met ondernemers over het veiliger en toegankelijker maken van het Nieuwe Rijngebied. We werken samen met de marktondernemers aan een nieuw inrichtingsplan dat in 2024 wordt vastgesteld. Het nieuwe inrichtingsplan zal ervoor zorgen dat de markt kan floreren en steeds aantrekkelijker wordt.

7. Overnachtingen en toeristische verhuur van woonruimten, groen stoplicht
Monitoring Horecavisie
In het najaar van 2023 is gestart met de monitoring van de Horecavisie plaats voor de ontwikkelingen van de cafés, restaurants en hotelvoorzieningen in de stad. Het proces wordt afgerond in het tweede kwartaal van 2024.
Sinds de vaststelling van de Horecavisie is er vanuit marktpartijen veel vraag naar mogelijkheden van ontwikkeling van Short stay verblijfsvoorzieningen in de stad, voor tijdelijke huisvesting van onder meer internationals op het LBSP, universiteit, internationale studenten. Beleid voor deze voorzieningen is echter niet op genomen in de Horecavisie. Daarom is in 2023 opdracht gegeven voor onderzoek naar gewenste capaciteit voor deze verblijfsvoorziening en ontwikkeling van beleidsregels voor Short stay verblijf, zo mogelijk in combinatie met hotelfunctie. In dit proces, met een doorloop in 2024, is ook de monitoring van het hotelbeleid opgenomen.
In 2023 is het Breathe hotel Leiden geopend. Het hotel is gevestigd aan de Herengracht en heeft een capaciteit van 19 kamers. In 2023 is ook gestart met de bouw van het Steigenberger Intercity hotel, als onderdeel van het project Octagon op de Stationsweg. Het hotel heeft een capaciteit van 115 kamers en wordt in de zomer van 2024 geopend.

Beleid Toeristische verhuur van woonruimte
Sinds oktober 2022 is het bewoners van de stad toegestaan om hun woning tijdelijk aan bezoekers van de stad te verhuren. Voorwaarden zijn onder meer verplichte inschrijving bij het landelijke registratiesysteem en gebruik van het registratienummer op advertenties van de verhuurplatforms, verhuur voor maximaal 30 nachten per kalenderjaar, en ook de afdracht van de geïnde toeristenbelasting. In 2023 zijn contacten gelegd met de verhuurplatforms Booking.com en Airbnb.

8. Ligplaatsenbeleid, oranje stoplicht
Het uitwerken van het beleid heeft geen prioriteit kunnen krijgen en heeft in 2023 niet plaatsgevonden. Per 1 januari 2024 start een team met het uitwerken van stadskeuzes en ambities uit de Omgevingsvisie. Vanuit de verschillende stadsbrede thema’s, waaronder het Groen- Blauw Raamwerk en water, zal gekeken worden naar ambities en naar het invullen van het Omgevingsplan. Van het - hierop vooruitlopend - op basis van praktijkervaringen op onderdelen wijzigen van het omgevingsplan heeft nog geen sprake kunnen zijn vanwege het uitstel van de Omgevingswet.

9. Internationalisering, groen stoplicht
In 2023 is ingezet op de uitvoering van de visie internationalisering. Inmiddels heeft 1:7 Leidenaren een buitenlandse nationaliteit. We spelen in op de diversiteit onder de groep internationale Leidenaren, van vluchtelingen en statushouders tot kenniswerkers. In 2023 zijn onder andere het international panel opgericht, is de stads- en wijkenquête tweetalig uitgezet en is de eerste Meet & Mingle XL georganiseerd.

10. Retailvisie071, groen stoplicht
In de Retailmonitor die in opdracht van het samenwerkingsverband Economie071 zijn de ontwikkelingen met betrekking tot retail in de regio in kaart gebracht. De gemeenteraad is geïnformeerd via de raadsinformatiebrief van 11 december 2023.

11. Economie071, groen stoplicht
Bij de verlenging van de uitvoeringsovereenkomst tot en met 2026 is besloten om tussentijds te evalueren. Deze evaluatie is in 2023 gestart en wordt in 2024 afgerond. Verder is onder andere gewerkt aan de MKB-deal digitalisering, de bedrijventereinen-strategie (voor meer informatie over de voortgang van de projecten zie: www.economie071.nl).

3A1.2 Doorontwikkeling Leiden Bio Science Park (LBSP)
LBSP als innovatiedistrict
Het LBSP is voor de Leidse economie een belangrijke economische motor. Samen met partners en bedrijven op het LBSP werken wij aan het grootste Lifesciences & Healthpark van Nederland. In dit onderdeel van de stad staan onderzoek, innovatie, studeren, wonen, werken, ontspannen en ontmoeten centraal.
Ook in 2023 zijn er weer belangrijke resultaten behaald. Mooie voorbeelden zijn het gereedkomen van de eerste twee gebouwen in het Entreegebied (in totaal 704 zelfstandige studentenwoningen) en het nieuwe wooncomplex van DUWO in het LBSP met in totaal 289 zelfstandige studentenwoningen.

In het deelgebied de Kop van Leeuwhoek is de nieuwbouw van een laboratorium- en kantoorgebouw voor Johnson & Johnson gereed gekomen. En voor de Universiteit Leiden is de uitbreiding van het datacenter opgeleverd. Verder is er veel in de openbare ruimte gebeurd. Zo heeft de Hogeschool Leiden aan de achterzijde het parkeerterrein opnieuw ingericht met meer groen en waterpassende verharding. En zijn er langs de Wassenaarseweg ten gunste van de biodiversiteit enkele ingrepen verricht. Ook zijn er een aantal belangrijke bouwprojecten gestart, waaronder die van Batavia in het deelgebied Snellius. In ditzelfde gebied is in 2023 de uitbreiding van het datacenter van de Universiteit gereed gekomen. In 2024 verwachten wij een flink aantal (openbare ruimte) projecten af te ronden, zodat aan het eind van dat jaar het LBSP op een aantal locaties weer een flinke sprong verder is.

In opdracht van de gemeenten Katwijk, Leiden en Oegstgeest en de Provincie Zuid-Holland is een rapport opgesteld over het ruimtevraagstuk van de groeiende bedrijvigheid rondom het Leiden Bio Science Park (LSBP). Op het park is momenteel nog voldoende ruimte voor nieuwe bedrijven. Om te zorgen dat het Leiden Bio Science Park kan blijven floreren, is het van belang om nu te kijken waar uitbreiding in de toekomst mogelijk is. Mogelijke gebieden hiervoor zijn De Geesten in Oegstgeest en Zijlhoek/ De Woerd in Katwijk. Er vindt regelmatig overleg plaats tussen de gemeenten Katwijk, Oegstgeest en Leiden zodat wij het vestigingsklimaat en de agglomeratiekracht van de regio versterken.

Halverwege 2023 heeft de campusorganisatie een nieuwe directeur gekregen. Zij is voortvarend aan de slag
gegaan om onder andere haar team op te bouwen (vanwege openstaande vacatures) en de trein rijdend te
houden. De werkzaamheden om de positionering/ branding van het LBSP aan te scherpen zijn eind 2023 voortvarend gestart en worden in 2024 afgerond.
Partners zoals onder andere BioPartner en de Ondernemersvereniging Bio Science Park zijn in de bres gesprongen om zoveel mogelijk te helpen met het laten doorgaan van evenementen en bijeenkomsten.
Diverse ministeries en andere organisaties hebben het LBSP bezocht. Tijdens deze bezoeken konden wij goed onze lobbypunten naar voren brengen.

Voor het 40 jarig bestaan en de Life Sciences & Health week zijn de werkzaamheden in 2023 gestart. En er is begonnen met de uitvoering van de Human Capital agenda Leiden Bio Science Park.
In 2020 heeft de Rekenkamercommissie Leiden-Leiderdorp het Rekenkameronderzoek ‘Bio Science Park een
waardevol onderdeel van de stad’ opgeleverd. We hebben een adviesbureau ingeschakeld om een aantal
gegevens te actualiseren. Deze actualisatie is op 5 maart aan de raad aangeboden (Z/24/3640628).
Tenslotte is er ook dit jaar weer met de partners van het LBSP en de Binnenstad gewerkt aan de verdere versterking van het LBSP en de binnenstad.

* Het aantal personen van 0-19 jaar én 65 jaar of ouder per honderd personen van 20-64 jaar, ofwel het aantal jongeren en ouderen ten opzichte van de potentiele beroepsbevolking. Hoe hoger het percentage, hoe meer druk op de groep die werkt of kan werken.

Een overzicht van realisatie- en streefwaarden van de indicatoren (ook uit vorige begrotingen) staat op LeideninCijfers.

Percentage leegstand in kantoren
Het percentage leegstand in kantoren van Leiden blijft laag omdat de bouw van nieuwe kantoorruimte in Leiden achterblijft bij de verwachting. De behoefte aan kantoorruimte in Leiden en de beschikbare ruimte maken dat Leiden een laag leegstandspercentage heeft, dat onder de frictieleegstand ligt. Juist door nieuwe kantoren toe te voegen zal de dynamiek op de markt toenemen, waardoor het leegstandspercentage iets zal stijgen. Hierdoor ontstaat een gezonde kantorenmarkt, waardoor verhuisbehoefte beter ingevuld kan worden en kantoorgebruikers zich in Leiden kunnen vestigen.

Beleidsterrein 3B Faciliteren/stimuleren van ondernemen

Toelichting op prestaties

3B1.1 Faciliteren bedrijvigheid, starters en ondernemerschap in Leiden
In 2023 heeft Economie071 geen regionale startersavond georganiseerd. Er wordt nagedacht deze startersavond eenmaal per twee jaar te organiseren en in het jaar ertussen een innovatiemarkt. PLNT heeft een bruisend jaar achter de rug. Een greep uit de activiteiten:

• Komst Smartbuilding: in dit huis van de toekomst kunnen bedrijven duurzame innovaties en smart technology testen. Ook nieuwe studenten krijgen hierin les.
• Leiden Angelclub gestart; een netwerk van angels investors om financierings- en doorgroeimogelijkheden voor lokale, innovatieve start-ups te vergroten;.
• Overgaan van Unlock_ van de stichting LBSP naar PLNT.
• Diverse programma's zoals Venture Academy, Institute for Biomedical Entrepreneurship, startup Booster en Gulliver Startupcompetion; wedstrijd voor startende ondernemers.
• Opening Makerspacement: hightechwerkplaats waar ondernemers volop kunnen experimenten en aan de slag kunnen met het maken van een prototype van hun product.
  

Ook SWO is in 2023 erg actief geweest:

• Deze aangestelde community manager speelt een cruciale rol bij het verbinden van ondernemers en het bevorderen van interactie binnen onze broedplaatsen. Ook worden er diverse borrels, podcasts (Annika doet ’t gewoon) en andere activiteiten georganiseerd.
• Er is een samenwerking aangegaan met Pangea. Pangea verzorgt een uniek begeleidingsprogramma voor ambitieuze ‘Nieuwe Nederlanders’ met een sterk bedrijfsidee.
• SWO is een verkenning gestart met Agora college over een mogelijke locatie voor de huisvesting van een (nieuwe) school verbonden of gekoppeld aan een bedrijfsverzamelgebouw
• Het binnenterrein van de Tieleman&Dros is getransformeerd van een grauwe laden- en lossenplek tot een veelzijdige en inspirerende ontmoetingstuin voor ondernemers en creatievelingen. Een kunstenaarscollectief programmeert hier diverse activiteiten om de ondernemers, kunstenaars en de buurt met elkaar te verbinden.
• In 2023 heeft het bedrijfsverzamelgebouw aan de Frambozenweg een ingrijpende transformatie ondergaan voor ondernemers en zzp-ers die op zoek zijn naar een professionele kantooromgeving. Ook is het ondernemerscafé "Fruitig" in het leven geroepen. Dit cafe dient als een centrale ontmoetingsplaats voor de inwoners van de wijk om kennis laten maken met lokale ondernemers.
• Na een succesvolle eerste samenwerking met MBORijnland zijn de gesprekken gestart voor een vervolgproject. SWO heeft het concept Happy Lokaal gefaciliteerd: de intrinsieke motivatie van iedere student wordt ontdekt en verder ontwikkeld.
• Haagweg 4 vormt met 55 ateliers de grootste broedplaats in de regio.
  
  
  3B1.2 Verbeteren aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt en stimuleren ondernemerschap
  Duurzame samenwerkingsstructuren onderwijs en bedrijfsleven
  De voortzetting van Stagepact071 bevindt zich nog in de verkenningsfase. Onder andere door het nationaal gelanceerde stagepact en veranderende omstandigheden (post-corona), lijkt een Stagepact071 2.0 minder relevant. Wel hebben we in 2023 ingezet op projecten waarbinnen stages een belangrijke rol spelen, zoals de Human Capital Agenda Leiden Bio Sciene Park. Daarnaast zijn er met verschillende partners, waaronder het mboRijnland, diverse gesprekken gevoerd over stagediscriminatie. De gemeente heeft het initiatief genomen om de onderwijspartners op dit thema bij elkaar te brengen. Deze gesprekken worden in 2024 voortgezet.
  Het aantrekken, opleiden en vasthouden van breed geschoold (internationaal) talent is belangrijk voor de regionale economie en werkgelegenheid. De communicatiecampagne rondom Leiden aantrekkelijke stad voor leerkrachten is nog niet opgestart in verband met de landelijke ontwikkelingen rondom de vorming van onderwijsregio’s. Het thema is onderwerp van gesprek in de Leidse Educatieve Agenda.
  
  

Een overzicht van realisatie- en streefwaarden van de indicatoren (ook uit vorige begrotingen) staat op LeideninCijfers.

Beleidsterrein 3C Marketing en promotie

Een overzicht van realisatie- en streefwaarden van de indicatoren (ook uit vorige begrotingen) staat op LeideninCijfers.

Aantal bezoeken in de binnenstad per week
Het aantal wekelijkse bezoeken in de binnenstad is in 2023 met 2,2% gedaald van 172.000 bezoekers in 2022 naar 168.200 bezoekers per week in 2023. Deze daling past binnen de lange termijn trend van binnensteden dat het aantal bezoekers daalt. Om de ontwikkeling van het aantal passanten in de binnenstad meer inzichtelijk te krijgen werken we aan een nieuwe manier van monitoring.

Beleidsterrein 3D Circulaire economie

Toelichting op de prestaties

3D1.1 Circulaire bouw
De gemeentelijke doelstelling om 100% circulair uit te vragen voor bouwprojecten in 2023 is behaald. Hierbij wordt ingezet op de acht circulaire werkprincipes verdeeld over drie thema's: 1) Preventie (niet doen wat niet nodig is), 2) Waardebehoud (hergebruik en levensduurverlenging) en 3) Waardecreatie (wanneer nieuw materiaalgebruik onoverkoombaar is, dit zo duurzaam mogelijk te doen). We monitoren dit met het door ons ontwikkelde monitoringsinstrument de ‘Leidse Ladder Circulaire Bouw’. Zowel onze werkwijze en manier van monitoren krijgt veel landelijke aandacht. Zo organiseerden we in samenwerking met City Deal Circulair en Conceptueel Bouwen (ministerie Binnenlandse Zaken) in november 2023 een landelijke dag over dit instrument, waarbij we meer dan 50 verschillende gemeenten en andere overheidsinstanties hebben ontvangen.

Om bouwprojecten van derden meer circulair te maken, is er ingezet op faciliteren, stimuleren en inspireren van onze grootste bouwpartners. Bijvoorbeeld door het ondertekenen van het convenant Toekomstbestendige Woningbouw, projectadvisering en de aanpassing van gemeentelijke documenten. Dit heeft geleid tot een flinke verduurzaming bij de Maretoren aan de Schipholweg, waar meer op gerecyclede en biobased materialen werd ingezet dan in het originele plan opgenomen. Bij het kavelpaspoort voor Stationsplein 107 is circulair bouwen in de vorm van hergebruik en aansporen tot het gebruik van biobased materialen vastgelegd. Verder ligt er nu ook in de tender van Vijfhoven veel nadruk op duurzaam en toekomstbestendig bouwen bij de uitvraag.

Er is ook meer landelijke samenwerking opgezet. Zo werken we nu met de koplopersgroep Circulaire gemeenten om een effectiever signaal af te geven aan het Rijk en duidelijk te maken wat gemeenten nodig hebben om hun rol te pakken in de circulaire transitie. Deze deelname heeft bijgedragen aan circulaire beleidscapaciteit bij de VNG en het agenderen van het onderwerp bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, die verantwoordelijk is voor het Nationaal Programma Circulaire Economie. Hierdoor worden we meer meegenomen en delen we onze kennis in de aanloop van het maken van landelijk beleid. Dit heeft geleid tot het vergroten van de slagkracht van onze gemeente.


3D1.2 Verwaarden van materiaalstromen
Om innovatieve bedrijvigheid en onderlinge kennisdeling te stimuleren en ondersteunen, kijken we onder andere terug op twee succesvolle subsidieronden Circulair Verwaarden, de goed bezochte netwerkbijeenkomst Leiden Meets Circulair en de versterkte samenwerking met Circulair West en de Provincie Zuid-Holland.
Ook hebben we met het voortzetten van het Leidse KOPlopers project samen met vele ondernemers, sport- en studentenverenigingen het gebruik van herbruikbare bekers in Leiden aangejaagd.
We hebben kennis opgedaan over de grootste en meest vervuilende materiaalstromen in Leiden. Deze inzichten vormen de basis van de in 2023 vastgestelde strategie Circulaire Economie 2024-2027 en bijbehorend uitvoeringsprogramma.


3D1.3 Circulair inkopen
Het MVI-Actieplan 2.0 loopt op koers. Inhoudelijke informatie over het MVI-actieplan en de daarin omschreven MVI-doelen staan vermeld in de paragraaf bedrijfsvoering.

Een overzicht van realisatie- en streefwaarden van de indicatoren (ook uit vorige begrotingen) staat op LeideninCijfers.

Kaderstellende beleidsstukken

In 2023 zijn de volgende kaderstellende beleidsstukken vastgesteld:

• RV 23.0071 Strategie Circulaire Economie (2024-2027)
• RV 23.0002 Verordening tot wijziging van de verordening fysieke leefomgeving, onderdeel markten
  
  

Programmabudget

BELEIDSTERREINEN

Toelichting op beleidsterreinen met financiële afwijkingen (op de lasten en/of baten) > € 250.000.

3A Ruimte om te ondernemen

• Voor het Actieplan Versterking Leidse Economie is incidenteel € 250.000 ter beschikking gesteld bij de eerste begrotingswijziging 2023. Hiervan is € 62.000 in 2023 besteed, dit actieplan loopt door in 2024.
  Via het Actieplan geven we in samenwerking met CML en ondernemers een praktische impuls aan de lokale Leidse economie om hiermee het lokale leef- en verblijfsklimaat van de hele stad te versterken. Via de nieuwsbrief Actieplan Leidse Lokale Impuls worden stakeholders geïnformeerd over de voortgang van deze acties. In 2023 is voor een aantal acties gewerkt aan de planvorming en ontwikkeling zoals het digitaal ondernemersloket en de stegenaanpak. In 2024 zal de focus liggen op uitvoering.
• Voor Ruimte voor werken is een incidenteel budget beschikbaar gesteld voor de periode 2023-2026. In 2023 was er € 270.000 begroot en in de komende jaren € 150.000.
  Ruimte voor werken is een belangrijk speerpunt in het economisch beleid deze collegeperiode. In 2023 is samen met ondernemers en partners in de stad en regio gewerkt aan de totstandkoming van een Ontwikkelagenda Ruimte voor Werken. Deze agenda wordt in februari 2024 ter besluitvorming aan het college voorgelegd. In de Agenda worden 5 actielijnen benoemd waaraan de komende jaren uitvoering wordt gegeven en waarvoor de beschikbare middelen worden ingezet.
• Voor de opgave Internationaliseren is een budget beschikbaar gesteld voor de periode 2021-2024. In 2023 was er € 181.000 begroot en in 2024 nog € 124.000.
  Enkele activiteiten zijn verschoven van 2023 naar 2024, waardoor in 2023 een onderschrijding is van € 63.500, zoals bijeenkomsten met international panel, nieuwkomers welkom door een samenwerking van het Leiden International Centre met de gemeente en een buddy systeem opzetten. Verder wordt nog gewerkt aan een nieuwe folder Welcome to Leiden en een vervolg op de interviewreeks Thuis in Leiden.
• Voor het gebiedsmanagement Leiden Bio Science Park was in 2023 € 411.000 begroot. Er is en overbesteding van € 102.000, waartegenover een aanvullende bijdrage staat van € 45.000. Vanaf 2024 is er € 520.000 beschikbaar.
  Het is en blijf onverminderd druk op het LBSP, ook met ongeplande activiteiten waar wij als gemeente op moeten reageren, zoals afgelopen jaar de netcongestie en de intensivering van de samenwerking met Katwijk. Ook zijn er grotere beheerlasten dan verwacht.

3B Faciliteren en stimuleren van ondernemen
Er zijn geen financiële afwijkingen (op de lasten en/of baten) > € 250.000

3C Marketing en promotie
Er zijn geen financiële afwijkingen (op de lasten en/of baten) > € 250.000

3D Circulaire economie
Er zijn geen financiële afwijkingen (op de lasten en/of baten) > € 250.000

RESERVES
Geen toelichting op afwijkingen Reserves > € 250.000.

INVESTERINGEN

Overschrijdingen op investeringskredieten
Nvt

Toelichting op investeringskredieten die worden afgesloten met een opvallend overschot
Nvt

Toelichting op investeringskredieten ouder dan drie jaar die niet afgesloten worden bij de jaarrekening

7101595 LBSP Biodivers
Het project LBSP Biodivers loopt tot 2027. Nog niet alle geplande maatregelen ter bevordering van de biodiversiteit op het LBSP zijn gereed. Het project is voor een belangrijk deel gebonden aan het plantseizoen om maatregelen te realiseren. Het effect van veranderingen buiten het plantseizoen heeft namelijk gevolgen voor leefbaarheid van de flora en fauna binnen het LBSP. In 2024 staat op de planning het aanpakken van de Leeuwenhoek vijver in het Leeuwenhoekpark, verbeteren groen in deel van het Schilperoortpark en het maken van een gedragen visie voor dit onderwerp in het gebied. Voor 2025 staat de Ehrenfestweg en de onderdoorgangen bij de A44 op de planning om te verbeteren.

7101696 prg binnenstad 2020-2024
Het krediet Binnenstad loopt tot 2024. In 2023 is één openbaar toilet toegevoegd. Er is nog ruimte voor investeringen in openbare toiletten in 2024.