Programmanummer | 8 | |
Commissie | Onderwijs en Samenleving, Werk en Middelen | |
Portefeuille(s) | Energie, Werk en Inkomen en Cultuur |
De missie van het programma Cultuur, sport en recreatie luidt: |
Cultuur, erfgoed, sport en evenementen; Leiden bruist van activiteiten, met deelnemers en bezoekers van binnen en buiten Leiden.
Cultuur biedt de gelegenheid tot ontwikkeling en ontmoeting, tot genieten en ontdekken. Cultuur moet toegankelijk zijn voor iedereen, ongeacht leeftijd, afkomst, opleiding, herkomst, talent en/of vitaliteit. Cultuur draagt ook bij aan maatschappelijke doelen. Gezamenlijk kunnen we meer bereiken. Daarom werken gemeente en instellingen samen aan een inspirerende en inclusieve stad. Een stad waar iedereen, van jong tot oud, zich betrokken voelt bij en verantwoordelijk voor de plek waar ze wonen of werken. We werken onder andere samen toe naar een een groot bereik, inclusief en divers aanbod, een laagdrempelige cultuureducatie en -participatie en aandacht voor makers en betaalbare accommodaties. De periode (2022-2023) direct na de coronapandemie heeft met name in het teken van herstel van de sector gestaan. Inmiddels gaat het in 2024 weer goed met de cultuursector en zien we de bezoekersaantallen terug op het oude niveau van voor corona.
Een goed aanbod van evenementen is belangrijk voor de stad. Leiden zet in op een onderscheidend aanbod, passend bij het profiel van de stad en met een goede balans tussen levendigheid en leefbaarheid. Het jaar 2024 was een bijzonder jaar; de hele stad vierde groot feest met 450 jaar Leidens Ontzet. Dit immaterieel erfgoed zit diep in het DNA van onze stad. Met erfgoed en de historische cultuur heeft Leiden een onderscheidende kracht in huis. Daarbij gaat het om de waarde van erfgoed zelf, maar ook om de meerwaarde voor de stad. We werken onder meer aan de toegankelijkheid van kennis en collecties, aan de erfgoedinclusieve ontwikkeling van de (fysieke) stad en aan de diverse beleving van erfgoed. De gemeentelijke instelling Erfgoed Leiden en Omstreken zet in op de renovatie en verduurzaming van de locatie Boisotkade (aan het singelpark). Na de renovatie zal Erfgoed Leiden en Omstreken een inspirerende plek zijn voor bezoekers, medewerkers én Singelparkwandelaars; een aantrekkelijke erfgoedhotspot, in open verbinding met de stad en regio.
Programma 8C Sport is onderdeel van het sociaal domein, net als de programma's 7, 9 en 10. Voldoende bewegen is een essentieel onderdeel voor een gezonde en actieve leefstijl. Daar hechten we grote waarde aan. Daarom zorgen we ervoor dat alle Leidenaars voldoende kunnen sporten, spelen, bewegen en ontmoeten, in lijn met het Beleidskader Sport en Gezondheid: 'Samen maken we de stad gezond en actief 2019-2023' en het beleidsakkoord 'Samen leven in Leiden 2022-2026'. Dat doen we samen met de inzet van de sportverenigingen, buurtsportcoaches en andere stadspartners. In 2024 is de evaluatie van het Beleidskader Sport- en Gezondheid afgerond. Hierin staan aandachtspunten voor nieuw beleid op het gebied van sport, gezondheid, bewegen en spelen geformuleerd.
In 2024 is uitvoering gegeven aan de motie M.23.0049 ‘Beter subsidiesysteem’. Een extern bureau heeft in 2024 onderzoek gedaan naar het bestaande subsidiestelsel in Leiden en heeft daarbij een uitgebreid participatietraject doorlopen met de cultuursector. De uitkomsten van het onderzoek zijn gepresenteerd aan de cultuursector en hebben de basis gevormd van de drie nieuwe subsidieregelingen, binnen het nieuwe subsidiestelsel cultuur. Een belangrijke verandering in het nieuwe stelsel is de overgang van structurele (begrotings)subsidies naar een meerjarige regeling cultuur. De advisering zal daarbij worden gedaan door een onafhankelijke en externe adviescommissie, met leden die een achtergrond hebben in de cultuursector. De commissie kijkt ook naar de samenhang van het culturele aanbod. De besluitvorming is vervolgens aan het college. Een goed en transparant subsidiestelsel is een belangrijk instrument in het cultuurbeleid. Hiermee is het mogelijk activiteiten en instellingen te subsidiëren die bijdragen aan de cultuurdoelen van de gemeente. In 2025 kunnen culturele organisaties en makers aanvragen doen voor subsidiëring onder het nieuwe stelsel in 2026.
Vanaf september 2024 is samen met de Cultuursector een Uitvoeringsagenda cultuur 2025-2026 opgesteld. Deze agenda geeft inzicht in wat de culturele instellingen de komende twee jaren gaan doen, met de nadruk op de onderlinge samenwerking. De agenda bevat thema's zoals publieksbereik en diversiteit en inclusie, cultuurparticipatie en -educatie, makers en broedplaatsen, cultuur en zorg, cultuur en kennis. De agenda is in Q1 2025 gepubliceerd.
Ook in 2024 heeft een aantal culturele organisaties gebruik kunnen maken van de tijdelijke regeling energiecompensatie. Aangezien een aantal organisaties te maken had met dure nieuwe energiecontracten in 2023, hebben ze hier een subsidie voor toegekend gekregen in 2024.
In 2024 zijn weer uiteenlopende culturele jongerenprojecten mogelijk gemaakt via deze tijdelijke regeling (2023-2024). Projecten die mogelijk zijn gemaakt waren o.a. een Booktok event bij BplusC, de Theaterdelta van Leidse Schouwburg Stadsgehoorzaal en YourStories van Jeugdtheaterhuis met Skill School.
Drie ontwikkelingen zijn hier van belang:
Inhoudelijke vernieuwing
In 2024 is een aantal vervolgstappen gezet in de doorontwikkeling en vernieuwing van BplusC. BplusC kan het huidige kunsteducatie aanbod niet meer aanbieden tegen concurrerende prijzen binnen de gestelde kaders van de gemeente Leiden. In december 2024 presenteerde BplusC een nieuw voorstel voor het aanbod van lessen en cursussen en de financiële onderbouwing aan de gemeente. Dat is goedgekeurd. De verhouding tussen de subsidie voor de B (bibliotheek) en de C (cultuur) was uit balans geraakt. De nieuwe afspraken zijn een eerste stap om dit weer recht te trekken. Vanaf het cursusjaar 2025-2026 zal BplusC een aantal activiteiten niet meer aanbieden. Op basis van dit model wordt in 2025 een reorganisatieplan opgesteld. BplusC gaat zich richten op een breed aanbod van muzieklessen. Vanwege het herhuisvestingsproject, blijft de subsidie aan BplusC voor muziek de komende drie jaar een begrotingssubsidie en gaat niet mee als functie in de nieuwe meerjarige Subsidieregeling Cultuur.
Herhuisvesting muziekschool en –programmering
Leiden werkt aan de herhuisvesting van de muziekschool aan de Hazewindsteeg. Uit verdiepende onderzoeken in het project tot ontwikkeling van de muziekschool en –programmering aan de Hazewindsteeg is gebleken dat het oorspronkelijke plan toch niet haalbaar is binnen het bestaande complex. Het realiseren van geluidsdichte ruimtes voor versterkte muziek is in een deel van de huidige gebouwen niet mogelijk, waardoor nieuwbouw van het voorhuis aan de zijde van de Oude Vest noodzakelijk is. In samenwerking met BplusC en muziekpodia de X, Van Polanen en Hot House is geanalyseerd op welke wijze het Programma van Eisen kan worden verkleind, om alsnog op deze locatie een passende muziekschool te realiseren.
Huisvesting Bibliotheek
Er is door de raad bij de kaderbrief gekozen voor het scenario, waarin - naast dat de bibliotheek wordt opgeknapt - ook de ruimtelijke structuur van het gebouw wordt aangepast. Het gebouw wordt geschikt gemaakt voor de moderne bibliotheek, in lijn met de ambitie van de gemeente en BplusC. Er is ook een ‘plus’ aan toegevoegd met hogere verduurzaming. De definitiefase van het project loopt, de planning beoogt een Kaderbesluit aan de raad in juli 2025.
In 2024 hebben drie partijen (BplusC, Cultuureducatiegroep en Naturalis) voor de komende 4 jaar weer afspraken gemaakt, waardoor het educatief aanbod gewaarborgd blijft.
De raad heeft zich met de motie 'Behoud kwaliteit Leidse nieuwsvoorziening vanuit de omroep' (juni 2024) uitgesproken voor het op peil houden van de Leidse journalistiek en het bereik. Hier is in 2024 uitvoering aan gegeven.
De gemeente heeft in 2024 - naast de reguliere subsidie - een subsidie van €100.000 verleend voor frictiekosten bij de omvorming van de streekomroep. Tijdens de vaststelling is afgesproken dat €75.000 subsidiabel is en het restantbedrag van circa €25.000 wordt teruggevorderd.
Het totaal aantal bezoekers van de Leidse musea is vrijwel gelijk gebleven. Bij vier van de Leidse musea is een lichte achteruitgang te zien, bij vier anderen een (lichte) vooruitgang. Het SieboldHuis en Museum De Lakenhal hadden allebei een heel goed jaar. Het Pilgrimmuseum moest eind 2024 op de oude locatie stoppen maar maakt in 2025 een doorstart bij de Pieterskerk.
BEZOEKERS MUSEA (afgerond) | 2023 | 2024 |
|---|---|---|
Naturalis | 508.000 | 494.000 |
Rijksmuseum van Oudheden | 207.000 | 193.000 |
Hortus Botanicus Leiden | 240.000 | 256.000 |
Museum Volkenkunde | 106.000 | 95.000 |
Museum De Lakenhal | 65.000 | 78.000 |
Museum Boerhaave | 102.000 | 101.000 |
SieboldHuis | 56.000 | 64.000 |
Molenmuseum De Valk | 39.000 | 40.000 |
TOTAAL | 1.324.000 | 1.320.000 |
De renovatie en verduurzaming van Boisotkade 2a is in 2024 een volgende fase ingegaan. Het ontwerp is technisch uitgewerkt en klaar om gerealiseerd te worden. Verhuizing van de dienstverlening en de tijdelijke huisvesting voor de medewerkers is voltooid; het resultaat van samenwerking met Hoogheemraadschap Rijnland, maar ook met scholen uit de regio en locaties van regiogemeenten.
Erfgoed Leiden en Omstreken heeft de digitale basis op orde. Het collectiebeheersysteem, het e-depot en het archeologische systeem ondersteunen de basistaken van de organisatie. Er is continue aandacht voor de doorontwikkeling van de functionaliteit en aansluiting op ontwikkelingen in wet- en regelgeving. Ook het gebruik van AI heeft een plek bij het ontsluiten van de data. Regiogemeenten gaan waar mogelijk mee in deze ontwikkelingen.
Erfgoed Leiden (inclusief Molenmuseum De Valk) is een belangrijke kennispartner voor stad en regio (verbinding met programma 3E). Naast de standaard lessen voor basis- en voortgezet onderwijs gaat het daarbij ook om evenementen en kennisdeling. Openbaarheidsdag en Museumnacht zijn druk bezocht. De universiteit liet studenten in het archief colleges volgen of onderzoek doen met de data. Collega’s van regiogemeenten kwamen sparren met de erfgoedprofessionals van Erfgoed Leiden.
Molenmuseum De Valk heeft met ruim 35.000 bezoekers een topjaar gedraaid. De molen heeft een nieuwe verflaag gekregen. Op basis van historisch kleurenonderzoek is op een enkele plek een nieuwe kleur aangebracht. De vochtproblemen (binnen en buiten) zijn onderzocht op de beste aanpak.
In 2024 is de evaluatie Erfgoednota naar de raad gestuurd. Dit betrof een eerdere toezegging aan de raad. De focus lag daarbij op de sociaal maatschappelijke en fysiek ruimtelijke ontwikkelingen die relevant zijn voor erfgoed en het erfgoedbeleid, zodat we hier op in kunnen spelen. De instrumenten van de Omgevingswet zijn daarbij van belang, van de Omgevingsvisie tot het Omgevingsplan. In 2024 zijn verdere voorbereidingen getroffen voor de opname van erfgoed in het Omgevingsplan. Het proces en de planning wordt aangestuurd vanuit programma 6 Stedelijke Ontwikkeling (zie beleidsterrein 6A). Erfgoed is een wettelijke taak onder de Omgevingswet en is veelomvattend in een gelaagde historische stad als Leiden. Te denken valt onder meer aan de archeologie in de bodem, de bouwhistorie boven de grond, monumenten (en de omgeving), karakteristieke panden en beschermde stadsgezichten. De gemeente is verplicht om in het Omgevingsplan rekening te houden met het belang en behoud van cultureel erfgoed. Dit kan alleen wanneer bekend is welk erfgoed zich in de gemeente bevindt. Zo kan bij een besluit over een ruimtelijke ontwikkeling de omgang met het erfgoed inhoudelijk onderbouwd worden.
De Subsidieregeling Historisch Stadsbeeld zorgt voor een steeds verdere kwaliteitsverbetering en draagt bij aan een aantrekkelijke binnenstad. In 2024 is aan 16 projecten subsidie toegekend (5 winkelpuien, 7 kleuren op gevels en 4 objecten openbare ruimte). Van het totaalbudget van ruim € 144.000 resteert ruim € 30.000, deels omdat enkele eerdere subsidies na uitvoering lager werden vastgesteld. In 2024 is naar aanleiding van een amendement van de raad de uitbreiding van de subsidieregeling voorbereid. Het betreft een pilot 2025-2026 voor de buitenrand van de singel en de historische invalswegen.
Beleidsterrein Sport
Sportaccommodaties
Er is invulling gegeven aan de aanbevelingen uit de eindrapportage ‘Toekomstperspectief binnensport Leiden’, waaronder zo optimaal mogelijk indelen van de bezetting van de sportaccommodaties.
In 2024 is het grootste deel van de klachten en wensen vanuit de vaste gebruikers in de nieuwe sportaccommodaties opgelost. Het gaat om het oplossen van wezenlijke gebruikers issues van werking van score borden, inrichting van de entree, het optimaliseren van de hygiëne maatregelen tot aan de realisatie van de berging voor materialen. Een aantal opleverpunten zijn in overleg tussen gemeente en aannemers opgepakt om te komen tot een finale afronding. De overleggen met de gebruikers van onze nieuwe sportaccommodaties zijn geïntensiveerd hetgeen de samenwerking en begrip bevorderd.
Er is nog een aantal specifieke opdrachten in 2024 uitgevoerd, namelijk:
Er zijn nieuwe tennisvelden in de Merenwijk aangelegd. Dit zijn speciale Gravel-Plus velden.
Op meerdere plaatsen voor de buitensport is de toplaag van de kunstgrasvelden vervangen.
Er wordt onderzocht hoe sportpark Cronesteinkade zo goed mogelijk gebruikt kan worden. Er wordt onderzocht of het mogelijk is om hier een volwaardig gecombineerd hockeyveld te maken.
Er zijn twee kleedkamers gerenoveerd op sportpark Kikkerpolder I, bij de verenigingen UVS en Noord Roodenburg. De kleedkamers worden aangepast om te voldoen aan de nieuwste normen en eisen.
Sportaccommodatieplan (SAP)
In december 2024 heeft het college besloten het Sportaccommodatieplan 2025-2036 ter vaststelling voor te leggen aan de gemeenteraad. In het SAP wordt de huidige en toekomstige behoefte van gemeentelijke binnen- en buitensportvoorzieningen in kaart gebracht. Onderzoek van Tien toont aan dat de gemeente Leiden een extra sportzaal en sporthal nodig heeft om ervoor te zorgen dat Leidse binnensportverenigingen kunnen blijven sporten. Daarnaast toont het onderzoek aan dat er voldoende ruimte is voor de buitensporten, maar dat de huidige ruimte voor buitensporten niet goed is toebedeeld; er is een overschot aan voetbalvelden en een tekort aan hockeycapaciteit in de stad. Via deze link is het onderzoek te lezen in bijlage 2.
Sportevenementen in de sportaccommodaties
Er is veel animo om verschillende sportevenementen en activiteiten in de nieuwe accommodaties van Leiden te organiseren. Afgelopen jaar hebben de landelijke waterpolo-toernooien, een wintertriatlon en de Speedo Jaargangzwemwedstrijden bij de vereniging ZVL-1886 plaatsgevonden.. Daarnaast is Sportcomplex 1574 de thuisbasis van basketbalvereniging ZZ Leiden. Hier is een groot internationaal kendo-toernooi georganiseerd en heeft Gymsport Leiden en landelijke wedstrijd gehouden.
Sportstimuleringsregeling
Het college heeft eind oktober 2024 de sportstimuleringsregeling 2025-2026 vastgesteld. Verenigingen, organisaties en inwoners kunnen een aanvraag indienen om sport in de stad te stimuleren. Er is totaal € 226.000 beschikbaar. De regeling loopt tot eind 2026.
Sport in de openbare ruimte
Omdat steeds meer mensen sporten in de openbare ruimte heeft het college besloten om vier voorzieningen toe te voegen aan de openbare ruimte voor de ongeorganiseerde sport. Dit staat in het raadsvoorstel 21.0061 Start projecten Vlietzone-Midden, Sportpark De Mors, Gemeentewerf en Duurzaamheidsplein. . Eind oktober 2024 (collegebesluit) heeft het college verschillende locaties aangewezen om de voorzieningen in de openbare ruimte te realiseren, namelijk de Horstenbuurt (Slaaghwijk), groenzone langs de Zijl, Leiden Bio Science Park en het Jacques Urlusplantsoen. Er is in 2024 besloten dat er onderzoek wordt gedaan naar of de locatie IJsbaan de Stevenshof voor meerdere functies gebruikt kan worden. Ook wordt onderzocht of het mogelijk is om een beweegtuin aan te leggen op de Joke Smitstraat.
Blaashal
Op sportpark Boshuizerkade stond vanaf eind november 2024 voor de eerste keer een blaashal om zaalhockey in te kunnen spelen. De blaashal biedt ruimte voor vier overdekte hockeyvelden. Hockeyclub Roomburg is eigenaar van de blaashal en verantwoordelijk voor het gebruik en beheer van deze sportvoorziening. De investering heeft Roomburg kunnen doen door middel van contributieverhoging, obligatieleningen, donaties en een subsidie van € 300.000 van de gemeente Leiden. Er is een omgevingsvergunning aangevraagd en verleend voor drie jaar om de blaashal in het winterseizoen op de Boshuizerkade neer te zetten. Het streven is dat de blaashal op termijn op sportpark Roomburg komt te staan.
Verwonder om de Hoek
Er zijn in 2024 voorbereidingen gedaan om de samenwerking binnen Verwonder om de Hoek voor de komende vier jaar opnieuw vast te leggen in een convenant tussen BplusC, Naturalis en Cultuureducatiegroep. Voor het basisonderwijs is dit een mogelijkheid om de rijke leeromgeving van Leiden en de regio zo goed mogelijk in te zetten.
Keurmerk sociaal veilige sport
In 2024 hebben we het Keurmerk sociaal veilige sport in Leiden geïntroduceerd. Het keurmerk bestaat uit vier V’s: 1) Verenigingsbrede gedragscode; 2) Vertrouwenscontactpersoon; 3) Verklaring Omtrent Gedrag; 4) Vakkundig geschoold kader. Inmiddels is aan twaalf Leidse sportverenigingen dit keurmerk uitgereikt, omdat zij voldoen aan deze eisen.
Evaluatie beleidskaders Sport & Gezondheid 2019-2023 en Spelen & Bewegen 2018-2022
In juli 2024 is de evaluatie van de beleidskaders Sport & Gezondheid 2019-2023 en Spelen & Bewegen 2018-2022 vastgesteld. In de evaluatie zijn aanbevelingen gedaan die richting moeten geven aan toekomstig beleid. Zie voor meer informatie programma 9.
Beleidsterrein Recreatie
In 2024 is de planvorming bedrijfsterrein Vlietzone-Midden voortgezet richting het Uitvoeringsbesluit. In de uitvoering van motie 21.0061 (herhuisvesting verenigingen) is voor Stichting Jeugddorp een locatie gevonden bij de atletiekvereniging in het Leidse Hout. Eerst tijdelijk in de ruimte van Archery events, waarna een definitieve oplossing wordt gezocht. Vanaf 2025 vinden hun activiteiten daar plaats.
Hoogtepunt in 2024 was de viering van 450 jaar Leidens Ontzet met in het bijzonder Heel Leiden Danst op 2 oktober en het bezoek van Zijne Majesteit de Koning op 3 oktober.
Doel | Prestatie | |
|---|---|---|
8A1 Sterke culturele basisinfrastructuur, voor alle hierbij behorende prestaties kwalitatief hoogstaand, divers en inclusief | 8A1.1 Ondersteunen en mogelijk maken voorstellingen en optredens podiumaanbod | |
8A1.2 Ondersteunen en mogelijk maken museaal aanbod | ||
8A1.3 Ondersteunen en mogelijk maken educatief aanbod | ||
8A1.4 Ondersteunen en mogelijk maken beeldende kunst (in de openbare ruimte) | ||
8A1.5 Ondersteunen amateurkunstverenigingen | ||
8A1.6 Ondersteunen lokale media | ||
8A1.7 Ondersteunen projecten voor diversiteit, toegankelijkheid, ander publieksbereik, spreiding in de stad | ||
8A1.8 Exploitatie Stedelijk museum De Lakenhal | ||
8A2 Cultuur draagt bij aan maatschappelijke doelen door culturele activiteiten | 8A2.1 Stimuleren en ondersteunen netwerkvorming en kennisontwikkeling cultuur- en zorgsector | |
8A2.2 Stimuleren en ondersteunen dat cultuur bijdraagt aan integratie nieuwkomers | ||
8A2.3 Onderzoek en stimuleren grotere toegankelijkheid cultuur voor smalle beurs en jongeren | ||
8A3 Leiden onderscheidt zich (inter)nationaal met kennis en cultuur | 8A3.1 Versterken unieke weefsel kennis en cultuur | |
8A3.2 Cultuureducatie icm natuur en milieueducatie om de hoek |
Belangrijke ontwikkelingen of resultaten zijn vermeld bij de inleiding. Hieronder alleen een toelichting op de prestaties die een oranje signaal geven.
De doelen voor de publieksprogramma's en tentoonstellingen zijn gehaald. Op 1 mei 2024 bestond Museum De Lakenhal 150 jaar. Dat is met een mooi publieksfeest gevierd. In het najaar volgde 450 jaar Leidens Ontzet, met de tentoonstelling Leiden viert feest – 450 jaar optochten. Op 3 oktober kreeg het museum bezoek van Zijne Majesteit de Koning. Tijdens het jubileumjaar presenteerde Museum De Lakenhal het hele jaar Rembrandts vier zintuigen – Zijn eerste schilderijen. Daarnaast was in 2024 de tentoonstelling Kimsooja – Thread Roots te zien, een internationaal befaamd kunstenaar. Tenslotte werd ook de 30ste editie van de Kunstroute druk bezocht.
In 2024 werd opnieuw veel aandacht besteed aan de publieksprogramma's waarin scholen, gezinnen, jongeren, ouderen en andere doelgroepen worden betrokken. De programma's werden druk bezocht, zoals Memorabel (voor ouderen met dementie), het maandelijkse avondprogramma Lakenhal Laat (optredens en workshops), College op Zondag (een kijkje achter de schermen), creatieve activiteiten in het atelier (families met kinderen), rondleidingen, Museumnacht en Rembrandts Verjaardag.
Het programma van het museum werd zowel door publiek als door de landelijke media zeer positief gewaardeerd. Bovendien bleek uit internationaal museum-publieksonderzoek dat 97% van het publiek tevreden tot heel tevreden is over hun bezoek aan het museum. Ook werd in het onderzoek zichtbaar dat het museumbezoek een positieve impact heeft op het welzijn van mensen. Met de in 2023 vastgestelde visie werkt Museum De Lakenhal verder aan de versteviging van het museum in de stad en de dialoog met anderen. Door diverse samenwerkingen versterkt het museum de organisatie, de kennis over de collectie en een breed publieksbereik.
Ondanks de grote tevredenheid van het publiek en stijgende bezoekersaantallen, 77.562 bezoekers in 2024, een groei van 16% t.o.v. 2023, blijven de inkomsten achter bij de begroting. In de begroting is uitgegaan van gemiddeld 85.000 bezoekers op jaarbasis (een mix van vol betalende bezoekers en bezoekers met korting of gratis) en ook de inkomsten van commerciële evenementen blijven achter. Museum De Lakenhal zet zelf alle zeilen bij om het financiële gat te dichten, door inkomsten verder te verhogen en kosten te verlagen, maar dit is onvoldoende om het gehele tekort op te vangen. In de kaderbrief 2025-2029 is daarom hierover een voorstel opgenomen.
Effectindicator | Realisatie | Streefwaarde 2024 | Bron | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
2021 | 2022 | 2023 | 2024 | |||
Doel 8A1 Cultuur heeft een breed en divers aanbod met meer kwaliteit en vernieuwing; musea en podia zetten Leiden nationaal en regionaal op de kaart | ||||||
8A1.a Percentage inwoners dat per jaar een culturele voorstelling of voorziening bezoekt | 37% | - | 82% | - | 82% | Stadenquête*1 |
8A1.b Aantal bezoeken aan gemeentelijke en/of gesubsidieerde kunst- en cultuurinstellingen (x 1.000) | 50 | 194 | 238 | 270 | 220 | Jaaropgave culturele instellingen*2 |
Doel 8A3 Cultuur (ver)bindt en ontwikkelt talenten en activiteiten die passen bij Leiden, Stad van ontdekkingen | ||||||
8A3.a Percentage inwoners dat actief participeert in kunst en cultuur | 47% | - | 48% | - | 48% | Stadsenquête*1 |
*1 Alleen metingen in de oneven jaren, dus niet in 2024.
*2 In de bovenstaande indicatoren is zichtbaar dat het aantal bezoekers sinds corona weer is toegenomen. Bij de indicator 8A1.b is een groot verschil zichtbaar tussen 2021 (coronajaar) en nu. In het aantal bezoeken is meegeteld: de bezoekers van de Leidse Schouwburg / Stadsgehoorzaal, Muziekhuis Qbus, Theater Ins Blau, Poppodium Nobel en De Generator.
Doel | Prestatie | |
|---|---|---|
8B.1 Het Leids verleden wordt duurzaam ingezet als onderscheidende kracht: kennis en collecties op het gebied van cultureel erfgoed zijn bruikbaar voor diverse groepen en het cultureel erfgoed wordt behouden voor toekomstige generaties. Ambities Leidse Erfgoednota: | 8B1.1 Exploitatie en beheer Erfgoed Leiden en Omstreken | |
8B1.2 Exploitatie en beheer Molen de Valk | ||
8B1.3 Toezicht en handhaven op monumenten | ||
8B1.4 Uitvoeren erfgoedbeleid met partners |
Belangrijke ontwikkelingen of resultaten zijn vermeld bij de inleiding. Hieronder alleen een toelichting op de prestatie met een oranje signaal.
Deze inspanning staat grotendeels op groen. Het onderdeel Jonge Bouwkunst staat op oranje. Besluitvorming over bescherming en het vervolgproces is vertraagd vanwege tijdelijk capaciteitstekort bij Erfgoed Leiden. In 2025 wordt hiervoor een projectleider ingehuurd.
*Effectindicator | Realisatie | Streefwaarde 2024 | Bron | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
2021 | 2022 | 2023 | 2024 | |||
Doel 8B1 Het Leids verleden wordt duurzaam ingezet als onderscheidende kracht: kennis en collecties op het gebied van cultureel erfgoed zijn bruikbaar voor diverse groepen en het cultureel erfgoed wordt behouden voor toekomstige generaties | ||||||
8B1.a Percentage Leidenaren met belangstelling voor cultureel erfgoed | 90% | - | 89% | - | - | Stadsenquête *1 |
8B1.b Aantal bezoeken eigen websites (x1.000) | 1.069 | 1.048 | 987 | 989 | 1.200 | Erfgoed Leiden en Omstreken |
8B1.c Aantal bezoeken collecties via andere websites | 4.612 | 5.548 | 8.058 | 5.714 | 5.000 | Erfgoed Leiden en Omstreken |
8B1.d Aantal bezoekers Boisotkade | 7.147 | 7.408 | 8.043 | 5.638 *2 | 1.000 | Erfgoed Leiden en Omstreken |
8B1.e Aantal bezoekers Molen de Valk | 8.423 | 31.000 | 33.165 | 35.164 | 30.000 | Erfgoed Leiden en Omstreken |
*1 Alleen metingen in de oneven jaren, dus niet in 2024.
*2 De studiezaal was in oktober gesloten i.v.m. verhuizing. Het hehele gebouw was gesloten vanaf november.
Doel | Prestatie | |
8C1 Leiden heeft aantrekkelijke, duurzame en multifunctionele sportvoorzieningen | 8C1.1 Exploiteren, beheren en onderhouden van de gemeentelijke sportaccommodaties | |
8C1.2 Uitvoering geven aan het sportaccommodatieplan v.w.b. de jaarschijf 2025 | ||
8C2 Iedere Leidenaar heeft een gezonde en actieve leefstijl | 8C2.1 Leidenaars bewegen voldoende | |
8C2.2 Leiden heeft sterke toekomstbestendige sportverenigingen | ||
8C3. De fysieke leefomgeving bevordert sporten, spelen en bewegen | 8C3.1 De openbare ruimte is beweegvriendelijk |
Zie toelichting bij 'Ontwikkelingen in 2024' aan het begin van dit hoofdstuk.
Effectindicator | Realisatie | Streefwaarde 2024 | Bron | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
2021 | 2022 | 2023 | 2024 | |||
Doel 8C1 Leiden zorgt voor voldoende en kwalitatief goede sportvoorzieningen | ||||||
8C1.a Rapportcijfer van inwoners voor de hoeveelheid sportaccommodaties | 7,3 | - | 7,2 | - | 7,4 | Stadsenquête* |
8C1.b Rapportcijfer van inwoners voor de kwaliteit van de sportaccommodaties | 7,2 | - | 7,0 | - | 7,4 | Stadsenquête* |
8C1.c Aantal bezoekers zwembaden | 183.000 | 370.000 | 368.000 | 405.000 | 430.000 | Sportbedrijf Leiden |
Doel 8C3 Leiden stimuleert dat alle inwoners meer sporten en bewegen | ||||||
8C3.a Percentage inwoners dat niet wekelijks sport | - | 37,9% | 37,9% | - | - | RIVM (BBV - via wsjg) |
8C3.b Percentage volwassen Leidenaren dat voldoet aan de beweegrichtlijn | 58% | 57% | - | - | 80% | Stadsenquête* |
* Alleen metingen in de oneven jaren, dus niet in 2024.
Doel | Prestaties | |
|---|---|---|
8D1 Voldoende recreatieve mogelijkheden voor Leidenaren | 8D1.1 Beheer en exploitatie van Jeugddorp Zuid-west | |
8D1.2 Beheer en exploitatie van volkstuinen | ||
8D1.3 Verstrekken van subsidie aan amateurtuinders | ||
8D2 Voldoende onderscheidende evenementen ter versterking van de levendigheid in de stad, het aantrekken van extra bezoekers en versterking van de lokale economie | 8D2.1 Evenementencoördinatie | |
8D2.2 Be-/Afhandelen van aanvragen evenementenvergunning | ||
8D2.3 Ondersteunen van de drie grootschalige en overige evenementen | ||
8D2.4 Verstrekken van evenementensubsidie | ||
8D2.5 Meerjarige resultaatafspraken met organisatoren van identiteitversterkende evenementen |
De prestaties staan op groen dus hier geen nadere toelichting. Belangrijke ontwikkelingen of resultaten zijn vermeld bij de inleiding.
RV 24.0009 Kaderbesluit Vlietzone-Midden
RV 24.0075 Intrekken deelverordening subsidie amateurkunsten 2020
College: BW WFS-476-2024 Aanwijzen van locaties voor sportvoorzieningen in de openbare ruimte(26 november 2024)
College: BW WFS-574-2024 Sportaccommodatieplan 2025 – 2036 (17 december 2024)
College: BW WFS-437-2024 Subsidieregeling Sportstimulering Leiden 2025-2026 (19 november 2024)
College: BW WFS-127-2024 Evaluatie beleidskader Sport en Gezondheid (7 mei 2024)
Eindrapport Toekomstperspectief binnen- en buitensport Leiden (2024 – 2036)
Cultuur, sport en recreatie | Rekening 2023 | Begroting 2024 | Wijziging Begroting | Begroting 2024 na wijziging | Rekening 2024 | Verschil 2024 | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
Bedragen x € 1.000,- | |||||||
Cultuur | Lasten | 20.114 | 19.664 | 1.416 | 21.079 | 20.992 | 87 |
Baten | -1.408 | -1.050 | -271 | -1.321 | -1.556 | 234 | |
Saldo | 18.706 | 18.613 | 1.145 | 19.758 | 19.436 | 322 | |
Cultureel erfgoed | Lasten | 6.289 | 6.097 | 227 | 6.325 | 6.144 | 181 |
Baten | -1.000 | -785 | -265 | -1.051 | -1.157 | 106 | |
Saldo | 5.289 | 5.312 | -38 | 5.274 | 4.987 | 287 | |
Sport | Lasten | 16.143 | 15.208 | 4.417 | 19.625 | 20.605 | -980 |
Baten | -8.887 | -4.458 | -2.012 | -6.470 | -7.829 | 1.359 | |
Saldo | 7.256 | 10.750 | 2.404 | 13.155 | 12.776 | 379 | |
Recreatie | Lasten | 1.548 | 1.916 | 323 | 2.239 | 2.119 | 119 |
Baten | -209 | -203 | -2 | -205 | -161 | -44 | |
Saldo | 1.340 | 1.712 | 321 | 2.034 | 1.958 | 76 | |
Programma | Lasten | 44.094 | 42.885 | 6.383 | 49.268 | 49.860 | -592 |
Baten | -11.503 | -6.497 | -2.551 | -9.047 | -10.703 | 1.655 | |
Saldo van baten en lasten | 32.591 | 36.388 | 3.832 | 40.221 | 39.157 | 1.063 | |
Reserves | Toevoeging | 417 | - | 337 | 337 | 845 | -508 |
Onttrekking | -1.368 | -82 | -646 | -728 | -728 | -1 | |
Mutaties reserves | -951 | -82 | -309 | -392 | 117 | -509 | |
Resultaat | 31.639 | 36.306 | 3.523 | 39.829 | 39.275 | 554 |
Reserves programma 8 | Rekening 2023 | Begroting 2024 | Wijziging Begroting | Begroting 2024 na wijziging | Rekening 2024 | Verschil 2024 | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
Bedragen x € 1.000,- | |||||||
Reserve publicaties Erfgoed Leiden e.o. | Toevoeging | 18 | - | - | - | - | - |
Onttrekking | - | - | -11 | -11 | -11 | - | |
Saldo | 18 | - | -11 | -11 | -11 | - | |
Reserve aankopen kunst De Lakenhal | Toevoeging | - | - | 46 | 46 | 46 | 0 |
Onttrekking | -23 | - | - | - | - | - | |
Saldo | -23 | - | 46 | 46 | 46 | 0 | |
Bedrijfsreserve Museum De Lakenhal | Toevoeging | - | - | - | - | 89 | -89 |
Onttrekking | -111 | - | - | - | - | - | |
Saldo | -111 | - | - | - | 89 | -89 | |
Reserve exploitatie De Nobel | Toevoeging | - | - | - | - | - | - |
Onttrekking | - | -9 | - | -9 | -9 | - | |
Saldo | - | -9 | - | -9 | -9 | - | |
Reserve bedrijfsvoering ELO | Toevoeging | 364 | - | - | - | 420 | -420 |
Onttrekking | - | -12 | - | -12 | -12 | -1 | |
Saldo | 364 | -12 | - | -12 | 408 | -420 | |
Reserve sportstimuleringsfonds | Toevoeging | 15 | - | - | - | - | - |
Onttrekking | - | - | - | - | - | - | |
Saldo | 15 | - | - | - | - | - | |
Reserve economische impulsen Kennisst P8 | Toevoeging | - | - | - | - | - | - |
Onttrekking | -342 | - | -27 | -27 | -27 | - | |
Saldo | -342 | - | -27 | -27 | -27 | - | |
Reserve restauratie collectie Lakenhal | Toevoeging | 19 | - | 24 | 24 | 24 | 0 |
Onttrekking | - | - | - | - | - | - | |
Saldo | 19 | - | 24 | 24 | 24 | 0 | |
Reserve Molen de Valk / Erfgoed Leiden | Toevoeging | - | - | 67 | 67 | 67 | -0 |
Onttrekking | - | -35 | -305 | -340 | -340 | -0 | |
Saldo | - | -35 | -238 | -273 | -273 | -0 | |
Reserve grondexploitaties P8 | Toevoeging | - | - | - | - | - | - |
Onttrekking | -604 | -26 | 26 | - | - | - | |
Saldo | -604 | -26 | 26 | - | - | - | |
Reserve projecten en tentoonstelling MDL | Toevoeging | - | - | - | - | - | - |
Onttrekking | -198 | - | -129 | -129 | -129 | - | |
Saldo | -198 | - | -129 | -129 | -129 | - | |
Reserve sportstimulering schaatsen | Toevoeging | - | - | 200 | 200 | 200 | 0 |
Onttrekking | - | - | -200 | -200 | -200 | -0 | |
Saldo | - | - | -0 | -0 | - | -0 | |
Bedrijfsvoeringsreserve concern P8 | Toevoeging | - | - | - | - | - | - |
Onttrekking | -90 | - | - | - | - | - | |
Saldo | -90 | - | - | - | - | - | |
Totaal | Toevoeging | 417 | - | 337 | 337 | 845 | -508 |
Onttrekking | -1.368 | -82 | -646 | -728 | -728 | -1 | |
Reserves programma 8 | -951 | -82 | -309 | -392 | 117 | -509 |
BELEIDSTERREINEN
Toelichting op beleidsterreinen met financiële afwijkingen (op de lasten en/of baten) > € 250.000.
8A Cultuur
Op het beleidsterrein Cultuur is geen toelichting noodzakelijk, toch lichten we gezien de situatie enkele bijzonderheden toe over Museum de Lakenhal.
Binnen de commerciële evenementen en toegangstickets is sprake van een lagere opbrengst dan begroot. Het tekort op commerciële evenementen bedraagt € 150.000 en op toegangstickets € 110.000. Echter bij de tweede voortgangsrapportage was deze tegenvaller al voorzien en zijn de verwachte baten met € 250.000 naar beneden bijgesteld. De energiekosten zijn € 150.000 hoger uitgevallen dan begroot, ook hiervoor heeft De Lakenhal een compensatie ontvangen van bijna € 250.000. Dit resulteert in een voordeel van € 100.000 op de energielasten. Verder is er een tekort op de organisatiekosten van De Lakenhal, die niet binnen het programma Cultuur vallen, maar onderdeel zijn van het programma Overhead.
8B Cultureel erfgoed
Geen relevante afwijkingen.
8C Sport
Er is sprake van een overschrijding van de begrote lasten met € 980.000, terwijl de gerealiseerde baten € 1.669.000 hoger zijn dan begroot. Per saldo resulteert dit in een positief resultaat van € 689.000.
Hogere lasten
De hogere lasten van € 980.000 komen deels door de inkomsten die de gemeente Leiden int voor Stichting De IJshal. De gemeente en de stichting werken nauw samen op diverse terreinen, waaronder de bemanning van de kassa. Het was technisch niet mogelijk om pintransacties voor de IJshal en het binnenbad afzonderlijk te regelen. Daarom hebben we afgesproken dat de gemeente beide betalingen int. Stichting De IJshal stuurt maandelijks een factuur naar de gemeente voor de entreegelden van de IJshal. In 2024 kwam dat neer op € 412.000. Hier tegenover staat geen specifiek budget.
Daarnaast zijn er bij Binnenbad De Vliet hogere lasten van € 369.000 gerealiseerd. In 2024 draaide deze nieuwe accommodatie het eerste volledige kalenderjaar. Hieruit bleek dat de werkelijke kosten hoger uitvielen dan begroot. Dit had onder andere betrekking op de kosten van energie, schoonmaak, afvalverwerking en onderhoudscontracten.
Verder is er binnen het domein sportstimulering een overschrijding van € 130.000 ontstaan. Dit komt door extra kosten voor de aanleg van een speelplek. Deze kosten hebben we gefinancierd vanuit het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA). Daarnaast zijn er voor de huur van een (commerciële) sporthal extra kosten gemaakt.
Tot slot zijn er bij de Vijf-Meihal € 73.000 meer lasten gerealiseerd dan begroot. Dit komt door kosten die we hebben moeten maken voor het houden van diverse evenementen in deze hal.
Hogere baten
Tegenover deze hogere lasten staan hogere baten. Zoals eerder beschreven heeft de gemeente € 1.669.000 meer aan inkomsten gerealiseerd dan begroot. Dit komt door verschillende factoren. De grootste verschillen worden uitgelegd.
De Vijf Meihal is niet meer in gebruik. De begroting van de Vijf Meihal hebben we overgeheveld naar Sportcomplex 1574. De begroting van de Vijf Meihal staat hierdoor op € 0. Doordat er in 2024 alsnog een evenement in de hal heeft plaatsgevonden, is er € 137.000 aan inkomsten ontvangen. Hier stonden wel kosten tegenover, maar geen vooraf begrote opbrengst.
Bij IJshal De Vliet zijn de opbrengsten € 624.000 hoger uitgevallen dan begroot. Hiervan is € 412.000 voor de eerdergenoemde pintransacties die de gemeente int en waarvoor de stichting een factuur stuurt. Het restant gaat over verschillende incidentele doorbelastingen aan huurders, zoals gedeelde kosten van een reparatie van de warmtepomp. Hier staat geen begroting tegenover.
Binnenbad De Vliet realiseerde € 370.000 meer aan inkomsten dan begroot. Dit komt voornamelijk doordat we de oorspronkelijke begroting van het Vijf Meibad hebben overgeheveld naar Binnenbad de Vliet. Dit gaf geen goed beeld. Binnenbad de Vliet is vele malen groter en moderner dan het Vijf Meibad was. Hierdoor zijn de inkomsten ook een stuk hoger dan oorspronkelijk begroot. In 2025 wordt deze begroting aangepast.
Voor de brede regeling combinatiefuncties hebben we € 120.000 meer gerealiseerd dan begroot. Dit komt door een hogere specifiekeuitkering (SPUK) vanuit het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA). Hiermee zijn extra combinatiefunctionarissen gefinancierd. Doordat de totale kosten voor combinatiefunctionarissen hoger lagen, kon ook een groter deel van de cofinanciering worden ingezet.
Sportpark Boshuizerkade II heeft een incidenteel voordeel behaald van € 100.000. Dit komt door incidentele verhuren op dit sportpark.
Ten slotte is er een voordeel van € 200.000 behaald op de subsidie Specifieke Uitkering Stimulering Sport (SPUK Sport). De oorspronkelijke begroting van deze subsidie was meerjarig en centraal opgezet, maar in de praktijk bleek dit onwenselijk. De uiteindelijke vergoeding van het Rijk viel hoger uit dan verwacht. Dit komt door noodzakelijke begrotingsaanpassingen door verschuivingen in subsidiejaren. De overige voordelen zitten verspreid binnen programma 8 over de verschillende kostenplaatsen.
8D Recreatie
Geen relevante afwijkingen.
Toelichting op afwijkingen Reserves > € 250.000
Reserve bedrijfsvoering Erfgoed Leiden en omstreken
De exploitatie van Erfgoed Leiden heeft een plus gerealiseerd. De toevoeging aan de reserve bedrijfsvoering betreft het positieve bedrijfsresultaat van € 420.000.
INVESTERINGEN
Overschrijdingen op investeringskredieten
7101889 Noord Toplaag vervanging Kunstgras 2 voetbal
Rondom kunstgrasveld 2 op sportpark Noord was het nodig de ontwatering opnieuw aan te brengen en een strook bestrating opnieuw te profileren. Dit waren onvoorziene werkzaamheden, waardoor er niet binnen het budget gebleven kon worden. Het gaat om een overschrijding van € 27.258 en het krediet is inmiddels afgesloten.
7101941 Merenwijk, Renovatie Gravelvelden 5-8 tennis
De overschrijding gaat om meerkosten door uitgraving beregeningstank en herstel bestrating tijdens de renovatie van gravelvelden 5 tot en met 8. Dit was onvoorzien. Het gaat om een overschrijding van € 21.840 en het krediet is inmiddels afgesloten.
7101947 8815 Aanschaf New Holland T5
Dit gaat om de aanschaf van een tractor van het merk New Holland T5. Door een fout heeft de BTW-boeking (Sport is kostprijsverhogend) niet plaats kunnen vinden. De overschrijding bedraagt € 16.454 en het krediet is inmiddels afgesloten.
Toelichting op investeringskredieten die worden afgesloten met een opvallend overschot
7100714 vervanging Toplaag wetraveld sportpark Noord
We hebben gekozen om het kunststof garen niet te verwijderen, maar een duurzamere oplossing toe te passen. In plaats van verwijderen kozen we ervoor om het te handhaven, de grond erop te verwijderen en de mat waar nodig opnieuw in te tuften. Hierdoor waren er minder kosten voor verwijdering en afvoer en in opnieuw aanbrengen kunstgras vezels. Hierdoor is er een stuk lagere kostenexponent voor de verwijdering van de vezel en voor het opnieuw aanbrengen kunstgrasvezel. In totaal gaat het om € 124.820.
7101725 Boshuizerkade toplaag kunstgras 2 velden
Bij de aanbesteding voor twee kunstgrasvelden zijn de kosten een stuk lager uitgevallen dan eerder gedacht. Dit heeft de volgende redenen. Het uiteindelijk gebruikte natuurlijke infilleen is goedkoper dan de begrote infillTPE. Daarnaast hoefde er niet opnieuw bestraat te worden. Dit komt doordat er geen verzakkingen zijn geconstateerd. Als laatste hoefden de kantplanken rondom het veld niet verwijderd en opnieuw aangebracht te worden. Het gaat in totaal om € 216.029.
Toelichting op investeringskredieten ouder dan drie jaar die niet afgesloten worden bij de jaarrekening
7101848 VVI Stadspodia
Eén van de onderdelen van de verzelfstandiging van de Leidse Schouwburg was trekkingsrechten op de gelden. Vervangingsinvesteringen kunstinstellingen (VVI). Deze zijn in het krediet VVI Stadspodia beschikbaar gesteld. De regeling voor de trekkingsrechten van LSSGZ op de gelden beschikbaar voor de Vervangingsinvesteringen kunstinstellingen (VVI) liep af in 2022. In dit krediet is de nog resterende investeringsruimte voor LSSGZ, de verwachting is in 2025 het resterend budget zal worden besteed.
7102466 VVI Lakenhal 2024
De vernieuwings- en vervangingsinvesteringen voor de Lakenhal 2024 zullen deels in 2025 worden gerealiseerd.
7101843 MDL Publieksvoorzieningen
Investering in de publieke toegankelijkheid van Museum de Lakenhal, zowel digitaal als fysiek. Deze investeringen zijn vertraagd door verminderde managementcapaciteit. Dit jaar gaan we inzetten om de publieksentree te verbeteren en bepaalde onderdelen op zaal te vervangen. De werkzaamheden worden in 2025 afgerond.
7101842 VVI MDL Online
Deze investering betreft het digitaal toegankelijk maken van het museum en de collectie van Museum de Lakenhal. Dit traject is vertraagd door verminderde managementcapaciteit. De verwachting is dat in 2025 een plan wordt ontwikkeld voor een nieuwe website en huisstijl, de uitvoering zal dan plaatsvinden in 2026 om zo het museum en de collectie op een efficiënte manier digitaal toegankelijk te maken.
7100673, 7101127, 7101453, 7101478, 7101510 en 7101846 Combibad de Vliet / IJshal
Het sportcomplex Combibad de Vliet / IJshal is in 2023 opgeleverd en in gebruik genomen. Het krediet blijft in 2025 nodig voor de afronding van de financiën van het project. De aanleg van de openbare ruimte Sportpark de Vliet wordt in 2025 afgerond
7101046, 7101245 en 7101610 Indoorsportcentrum 1574 en openbare ruimte
Het sportcomplex 1574 is in 2023 opgeleverd en in gebruik genomen. Het krediet blijft in 2025 nodig voor de afronding van de financiën van het project. De aanleg van de openbare ruimte bij het sportcomplex 1574 is in 2024 afgerond. Deze kredieten moeten nog open blijven staan voor de laatste financiële afwikkelingen die nog lopen.
7101943 kunstgrasdieptereiniger, 7101944 graszaaimachine en 7101945 drainagereiniger+zandstrooier
De huidige machines zijn nog in goede staat. In 2025 wordt gekeken of er nieuwe machines moeten worden aangeschaft.
7101963 inrichting van de nieuwe sportaccommodaties
In 2025 volgen nog wat kosten voor de inrichting van de nieuwe sportaccommodaties die in gebruik zijn genomen. Naar verwachting zal dit krediet in 2025 worden afgesloten.