Financieel resultaat 2022

Inleiding
Deze paragraaf geeft het financieel resultaat van de jaarrekening 2022 in hoofdlijnen weer. Allereerst komt de ontwikkeling van de begroting 2022 aan de orde. Daarna leest u welke financiële afwijkingen het rekeningresultaat over 2022 vooral bepalen. Daarna verduidelijken we de relatie tussen de diverse documenten met betrekking tot de grondexploitaties en we besluiten deze paragraaf met een toelichting op de financiële positie van de gemeente.

1. Ontwikkeling van begroting en het resultaat 2022

Volgens de reguliere planning & controlcyclus, verschijnen twee keer per jaar voortgangsrapportages. Daarin stelt het college de raad op de hoogte van de voortgang op alle prestaties van de lopende begroting. Normaal gesproken worden eventuele financiële afwijkingen naar aanleiding van de 1e voortgangsrapportage, meegenomen bij de kaderbrief. Vanwege de coalitieonderhandelingen was het dit jaar niet mogelijk om voor het zomerreces hierover een raadsbesluit te nemen. De eerste financiële bijstelling van de begroting was daarom bij de 2e Voortgangsrapportage.

De 2e Voortgangsrapportage liet een klein voordeel zien van € 106.000. De belangrijkste meevaller deed zich voor op het BUIG-budget. Daarnaast was er sprake van een meevaller door extra inkomsten via het gemeentefonds voor de komst van de Omgevingswet. Tegenover deze meevallers stonden diverse kleinere tegenvallers. Het saldo van € 106.000 is verrekend met de concernreserve.

De 4e technische wijziging is de begrotingswijziging die het college bij laatste raadsvergadering ter besluitvorming aan de raad voorgelegd. Hiermee werd de begroting geactualiseerd naar de laatste stand van zaken. De 4e technische wijziging liet een voordeel zien van € 133.000. Ook deze is verrekend met de concernreserve.

2. Rekeningresultaat 2022 per programma

Ten opzichte van de bij de 4de Technische wijziging 2022 aangepaste begroting, is het rekeningresultaat € 20,0 miljoen positief. Dat is ongeveer 3,35% van de totale begroting. De verschillende programma's laten de volgende afwijking zien:

Een substantieel deel van het resultaat wordt gevormd door onderuitputting op budgetten die beschikbaar zijn gesteld voor concrete, afgebakende activiteiten (projecten) die over de jaargrens lopen. Om deze activiteiten te kunnen voltooien, moet het bijbehorende budget in 2023 beschikbaar blijven. Het gaat in totaal om € 4,1 miljoen aan onderuitputting. De voorstellen daarvoor worden meegenomen in het bestemmingsvoorstel.

Ook zijn er beleidsterreinen waar met een gesloten regime wordt gewerkt. Dit speelt onder meer bij Parkeren (programma 4), Grondexploitaties (programma 6) en Sociaal Domein (programma's 7, 9 en 10). Daar is de afspraak dat positieve en negatieve saldi worden verrekend met de daarvoor bestemde reserves. Per saldo gaat het om €8,6 miljoen . Ook dit wordt meegenomen in het bestemmingsvoorstel. Het bestemmingsvoorstel wordt afzonderlijk ter besluitvorming aan de raad voorgelegd.

Het saldo van € 7,4 miljoen dat na bestemming overblijft, komt ten gunste van de concernreserve.

Grotere afwijkingen van de begroting
In de onderstaande tabel staan de beleidsdossiers met de grootste afwijkingen ten opzichte van de 4e technische wijziging (> 0,5 miljoen). Daarbij is het ook aangegeven of deze afwijkingen zijn betrokken bij het bestemmingsvoorstel. Bij de toelichting op de programma’s wordt een nadere toelichting gegeven op de afwijkingen.

Majeure afwijkingen na de 4de technische wijziging

2.1 Doorwerking van Corona in de verantwoording

De uitbraak van Corona en de Coronamaatregelen hadden bij een paar programma's duidelijk nog een naijl-effect in 2022. In het begin van 2022 was er nog sprake van een lockdown. Activiteiten moesten daarna weer op gang komen, waardoor lasten of baten lager zijn uitgevallen. De effecten daarvan komen op diverse plaatsen in de jaarverantwoording tot uiting. Bij de betreffende programma's is een toelichting gegeven. Het financiële effect is vaak niet te kwantificeren omdat het één van de oorzaken is waardoor de realisatie afwijkt van de begroting. Op andere terreinen is juist extra ingezet om achterstanden en schade die in de Coronatijd waren ontstaan aan te pakken. Deze extra inzet was begroot en bijvoorbeeld gedekt door eerder ontvangen Rijksbijdragen zoals de coronasteun voor de cultuursector. De extra inzet heeft dus geen effect op het rekeningresultaat.

Een aantal voorbeelden van lagere lasten en baten zijn:

• Bij Wmo-maatwerkvoorzieningen wordt een deel van de onderbesteding veroorzaakt door Corona. Zo ligt het gebruik van de regiotaxi nog steeds lager dan in 2019.
• Er is minder gebruik gemaakt van sportsubsidies omdat clubs bezig waren met andere prioriteiten zoals de gestegen energieprijzen en weer moesten opstarten na Corona.
• De huurinkomsten vastgoed liggen lager omdat een aantal huurders ivm Corona, compensatie van een deel van de huur heeft ontvangen.
• De inkomsten van de Lakenhal zijn achtergebleven vanwege de lock-down in het begin van 2022 en het traag op gang komen van de bezoeksaantallen.
• De baten van de markt vallen lager uit dan begroot. Corona is hiervan deels de oorzaak omdat door corona een groot aantal marktkooplieden is gestopt.

In 2022 is ook extra ingezet om de gevolgen van de Coronacrisis aan te pakken:

• Volwasseneneducatie om de opgelopen wachtlijsten voor de taallessen weg te werken.
• Er is invulling gegeven aan de gezondheidspijler van het programma Social Impact om gezondheidsachterstanden opgelopen tijdens de coronacrisis te verkleinen.
• De cultuursector heeft coronasteun ontvangen via een speciale subsidieregeling.

3. Verantwoording resultaten grondbeleid

De verantwoording over de ontwikkeling van de resultaten van het grondbeleid en de risico's die daarbij optreden, bestaat uit meerdere onderdelen. Deze onderdelen zijn verspreid in deze jaarstukken opgenomen. Dit is in lijn met de voorschriften uit de verslaggevingsregels waaraan de gemeente zich moet houden (BBV). Naast de verantwoording via de jaarstukken vindt er aanvullend nog een gedetailleerde verantwoording plaats in het Meerjaren Perspectief Grondexploitaties 2023 (MPG). De Jaarstukken geven op de volgende plaatsen informatie over de grondexploitaties:

• In deze jaarstukken zijn in de programmaverantwoording (programma 6 Stedelijke Ontwikkeling) bij de prestatie Opstellen Meerjaren Perspectief Grondexploitaties 2023 en Vermogensbeheer Grondexploitaties 2023-2027 toelichtingen opgenomen over de afwijkingen ten opzichte van de begroting.
• De paragraaf 2.3.7. grondbeleid geeft, naast het bestaande beleid en de beleidsvoornemens, een actuele prognose van de te verwachten resultaten van de totale grondexploitatie. Door de vergelijking met de verwachtingen van vorig jaar ontstaat een goed beeld van de in boekjaar 2022 verwerkte resultaten.
• Om risico's die samenhangen met de grondexploitatie te beheersen zijn er risicoanalyses uitgevoerd. De uitkomsten van deze analyse staan opgenomen in de paragraaf 2.3.2. weerstandsvermogen en risicobeheersing.
• De uitkomsten van de financiële waardering van grondexploitaties staan in de balans van de gemeente.
  Bij de toelichting op de rubriek voorraden worden de waarden van de grondexploitaties die op de balans staan toegelicht.

De verantwoording over de grondexploitaties via het MPG sluit cijfermatig volledig aan op de informatie die hierover in de jaarrekening is opgenomen. Alleen de mate van detaillering van de informatie verschilt, deze is hoger in het MPG. Het verloop van de reserve Grondexploitaties in 2022 en het verwachte verloop in de komende jaren wordt in de rapportage Vermogensbeheer Grondexploitaties 2023-2027 gegeven.

4. Financiële positie

Een gezonde financiële positie is belangrijk voor zowel het Leiden van nu, als het Leiden van de toekomst. De financiële positie van de gemeente beoordelen we vanuit drie aspecten die hieronder in een schema staan weergegeven. Deze beoordeling overlapt deels de voorgeschreven kengetallen zoals opgenomen in de paragraaf 2.3.2 weerstandsvermogen en risicobeheersing.

_{Figuur 1: De drie aspecten waarlangs de financiële positie van gemeente Leiden is beoordeeld} 

Stabiliteit

Stabiliteit betekent dat de gemeente een duurzaam financieel beleid voert dat erop is gericht om onverwachte schommelingen te voorkomen en het voorzieningenniveau op peil te houden. Om dit te beoordelen hanteren we de onderstaande kengetallen over mogelijke schommelingen bij (her)financiering en het sluitend zijn van de begroting.

Renteschommelingen bij (her)financiering kunnen zorgen voor onverwachte mee- en tegenvallers. Naarmate de schuldpositie toeneemt wordt de gemeente hier relatief meer kwetsbaar voor. Door het uitgebreide investeringsprogramma neemt schuldpositie van de gemeente Leiden toe. Hierdoor neemt de solvabiliteit (= gedeelte van het bezit dat uit eigen vermogen is gefinancierd) af. Meerjarig zal de solvabiliteit naar verwachting verder dalen. Dit maakt de gemeente relatief meer kwetsbaar voor renteschommelingen. Dit kan zo een risico vormen voor financiële stabiliteit. Dit risico wordt voor een deel beheerst doordat de gemeente Leiden voldoet aan de wettelijke renterisiconorm en kasgeldlimiet (zie paragraaf 2.3.4. financiering). Ook is gekozen voor het langjarig consolideren van de rente en wordt gerekend met een stijgend rentebeeld (zie paragraaf 2.3.2. weerstandsvermogen en risicobeheersing). Met deze maatregelen ondersteunt het college de financiële stabiliteit van de gemeente.

De Jaarstukken 2022 sluiten met een voordelig resultaat. Daarnaast laten de Programmabegroting 2023 en het meerjarenbeeld 2024-2026 een sluitend perspectief zien. Dit biedt een goede uitgangspositie voor financiële stabiliteit.

Weerbaarheid

De financiële weerbaarheid heeft betrekking op de middelen en mogelijkheden van de gemeente om incidentele nadelen op te vangen. Hiervoor hanteren we het kengetal van het weerstandsvermogen.

Eind 2022 heeft de concernreserve een omvang van € 20,3 miljoen. De uitkomst van de risicosimulatie met het risicoprofiel voor 2022 komt uit op € 11,1 miljoen. Hiermee is de beschikbare weerstandscapaciteit eind 2022 toereikend om alle risico's af te dekken. Dit biedt een goede uitgangspositie voor financiële weerbaarheid. Door besluitvorming over de resultaatbestemming zal een deel van de concernreserve weer worden ingezet voor incidentele budgetten die worden overgeheveld. Bij de Kaderbrief 2023-2027 worden de effecten hiervan op het weerstandsvermogen meegenomen en zal het college zo nodig met bijsturingsvoorstellen komen.

Flexibiliteit

De financiële flexibiliteit heeft betrekking op de middelen en mogelijkheden van de gemeente om structurele nadelen op te vangen. Hiervoor kijken we naar de mate waarin onze schuldpositie de begroting belast, in hoeverre sprake is van een structureel evenwicht en naar de relatieve belastingdruk.

Een hoge schuld zorgt ervoor dat een relatief groot deel van de exploitatie vastligt in rentelasten en afschrijvingen. Deze lasten zijn niet meer te beïnvloeden en verminderen dus de relatieve ruimte om bij te sturen in het geval van een noodzaak tot structurele bezuinigingen. Twee kengetallen geven inzicht in de relatieve omvang van de Leidse schuldpositie:

• De netto schuldquote geeft de verhouding aan tussen de netto schulden en de baten. Als de netto schulden stijgen, stijgt de schuldquote en als de baten stijgen daalt de schuldquote. Bij de begroting 2022 gingen we uit van een netto schuldquote van 135%. Bij de begroting 2023 verwachtten we een netto schuldquote eind 2022 van 123%. De netto schuldquote eind 2022 komt uiteindelijk uit op 100%. Dit is lager omdat de uitgaven (o.a. investeringen) en uitputting van reserves langzamer verlopen dan geprognosticeerd en omdat de baten hoger uitvallen. De schuldquote eind 2022 laat hierdoor een daling zien ten opzichte van de schuldquote eind 2021. Door de uitvoering van het huidige investeringsprogramma zal de schuldquote meerjarig wel stijgen. Zie ook paragraaf 2.3.2. weerstandsvermogen en risicobeheersing.
• De nettoschuld per inwoner wordt bepaald door de totale netto schuld te delen door het aantal inwoners. De gemeente Leiden had per eind 2022 een netto schuld per inwoner van € 4.681. Dit is een stijging ten opzichte van vorig jaar. Onder invloed van de huidige investeringen zal dit in de nabije toekomst verder stijgen.

De groei van de schuldpositie zorgt ervoor dat de flexibiliteit in de begroting afneemt.

Eind 2022 liggen de Leidse woonlasten 27,1% boven het landelijk gemiddelde. De onbenutte belastingcapaciteit neemt af door het kostendekkend maken van de riool- en afvalstoffenheffing vanaf programmabegroting 2022 en de stijging van de ozb ten opzichte van het landelijk gemiddelde. Hierdoor wordt de ruimte kleiner om door het verhogen van inkomsten structurele tegenvallers op te vangen. Bij de Jaarrekening 2022 is sprake van een structureel evenwicht. Ook in de toekomst blijft het zaak om het structureel begrotingsevenwicht te bewaken zodat Leiden ook op de langere termijn in staat blijft om structurele tegenvallers op te vangen.

Achterblijvende investeringen

De prognoses van de schuldpositie in de begroting zijn al enige tijd onderhevig aan zogeheten ‘planningsoptimisme’. Er wordt minder snel geïnvesteerd in de stad dan is voorgenomen. Jaarlijks is dan ook een onderbesteding zichtbaar in de jaarrekening. Bij de uitvoering van plannen doen zich altijd wel ergens tegenvallers voor waardoor de realisatie achterblijft bij de ramingen. Dit speelt in hogere mate bij de grote en complexe projecten. Het verminderen van het planningsoptimisme bij grote projecten heeft dan ook de aandacht. De aanpak bestaat uit analyses om meer inzicht te krijgen in de oorzaken, kritisch toetsen van ramingen en bijsturingsmaatregelen.

In augustus 2022 is een analyse uitgevoerd van projecten met een geraamde cashflow groter dan € 1,0 miljoen. Op basis van deze uitkomsten is bij de programmabegroting 2023 de verwachte schuldpositie in de prognosebalans voor 2022 naar beneden bijgesteld. Nu de realisatiecijfers over 2022 bekend zijn, is deze analyse opnieuw uitgevoerd. Uit de resultaten blijkt een kleine verbetering ten opzichte van 2021. De realisatie is iets meer in overeenstemming met de raming. In de Kadernota 2023-2027 wordt u verder geïnformeerd over de aanpak en van welke ramingen we uitgaan voor 2023 en verder.